Koronawirus paraliżuje cały świat. Epidemia wywołana chorobą COVID -19 jest już na wszystkich kontynentach, poważnie zagrażając ludzkiemu zdrowiu i życiu. Ze skutkami wirusa walczy się na różnych płaszczyznach – rządowej, służby zdrowia, logistycznej, a także… prawnej. Przeanalizujmy zatem, jak wygląda aktualny stan prawny spowodowany wirusem. Czy koronawirus to siła wyższa? Jak należy obecnie interpretować sytuacje związane ze zobowiązaniami umownymi np. kredytami, prawami konsumenta?
Koronawirus to siła wyższa
Ze względu na zagrożenie epidemiologiczne chorobą COVID-19 wykonanie szeregu umów jest lub może zostać w znaczący sposób utrudnione. Dlatego w wielu sytuacjach odpowiedzialność odszkodowawcza, w tym z tytułu kar umownych za niewykonanie lub opóźnienie w wykonaniu zobowiązań, będzie wyłączona lub ograniczona.
Na ograniczenie, a nawet wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym z tytułu kar umownych wpływa uznanie koronawirusa za siłę wyższą.
Za siłę wyższą jest uznawane wyłącznie zdarzenie charakteryzujące się trzema następującymi cechami:
- zewnętrznością,
- niemożliwością jego przewidzenia oraz
- niemożliwością zapobieżenia jego skutkom.
Koronawirus to siła wyższa – co to znaczy?
Koronawirus jako siła wyższa umożliwia ograniczenia, a nawet wyłączenie odpowiedzialność z tytułu kar umownych. Nie oznacza to jednak dowolności. Wpływ na ocenę poszczególnych sytuacji będą miały takie kwestie jak np.: czas zwolnienia z odpowiedzialności, zakres zwolnienia z odpowiedzialności, zgromadzone dowody, zachowanie obowiązku informacyjnego, czy też ograniczenia na poziomie rządowym.
Koronawirus a niewywiązanie się z umów – okres i zakres zwolnienia
Niezwykle istotne jest to, że siła wyższa zwalnia z odpowiedzialności za niewywiązanie się z warunków kontraktu, tylko w odniesieniu do czasu jej trwania oraz w zakresie, w jakim niewykonanie umowy było wywołane siłą wyższą.
Pomiędzy niewykonaniem umowy lub nienależytym wykonaniem umowy, a zdarzeniem o znamionach siły wyższej musi istnieć adekwatny związek. Konieczna jest zatem możliwość wykazania, że do niewykonania umowy doszło na skutek tego, a nie innego zdarzenia i miało ono charakter siły wyższej.
Przykładowo: W sytuacji, gdy dany podmiot nie zrealizuje kontraktu na skutek własnych zaniedbań lub innych przyczyn, które nie są związane z siłą wyższą to należy uznać, że odpowiedzialność odszkodowawcza nie będzie wyłączona ani ograniczona.
Koronawirus to siła wyższa – obowiązek informacyjny
Ważne, aby strona dotknięta działaniem siły wyższej powiadomiła drugą stronę o zaistnieniu zdarzenia w rozsądnym terminie od jej wystąpienia.
Koronawirus to siła wyższa – dowody
Strona dotknięta działaniem siły wyższej zobowiązana jest do:
- zebrania dowodów potwierdzających, że konkretne zdarzenie spowodowane siłą wyższą było bezpośrednią przyczyną niewywiązania się z postanowień umownych,
- wykazania należytej staranności w podejmowaniu działań, mających na celu wykonanie zobowiązania w tym zakresie, np. przerwy w dostawach z krajów objętych epidemią zwykle nie zwolnią z odpowiedzialności, gdy te same towary lub surowce można było zamówić z innego, alternatywnego źródła.
Koronawirus to siła wyższa – uwaga na wyjątki
Poszczególne regulacje prawne mogą zawierać specjalne wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności niektórych podmiotów w związku z przedmiotowym zagrożeniem epidemiologicznym.
Przykładowo: ustawa z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych wprost wyłącza odpowiedzialność zarządzających lotniskiem, zarządzających dworcem kolejowym, przewoźników lotniczych, kolejowych lub drogowych, za szkodę wyrządzoną w związku z uzasadnionymi działaniami władz publicznych mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w szczególności za brak możliwości przewozu.
Ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej w umowach mogą być modyfikowane przez przepisy szczególne, np. dotyczące ochrony konsumentów.
Koronawirus a działalność firmy – klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków
W przypadku, gdy polubowne załatwienie sprawy z kontrahentem nie będzie możliwe, należy rozważyć również zastosowanie klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków z art. 3571. [Rebus sic stantibus] „§ 1. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”
Jeżeli epidemia koronawirusa oraz związane z tym ograniczenia, skutkujące zaburzeniem gospodarki wpłyną na działalność danej firmy w ten sposób, iż świadczenie będzie niewspółmierne do świadczenia drugiej strony (zaburzenie równowagi świadczeń) – poza poziom standardowego ryzyka akceptowalnego w relacjach handlowych, powyższa klauzula może mieć zastosowanie.
Przykładowo: W przypadku dużego wahania cen lub brakiem dostępu do surowców, gdy wykonanie postanowień umownych może być związane z nadmiernymi trudnościami lub spowoduje powstanie rażącej straty dla jednej ze stron.
Prowadzicie Państwo firmę i macie problemy spowodowane działaniem koronawirusa? Chcecie dowiedzieć się o przysługujących prawach i zadbać o zabezpieczenie swojego źródła zarobków w tych specjalnych czasach? Kancelaria Krzeszewski i Partnerzy może pomóc zainteresowanym. Wystarczy skontaktować się z nami pod adresem mailowym kancelaria@krzeszewski.com lub zadzwonić pod numerem telefonu (+48) 22 100 44 58.
