Zachowek chroni rodzinę spadkodawcy przed przekazaniem całego jej majątku osobom trzecim. Pozwala na otrzymanie części spadku najbliższej rodzinie nawet w sytuacji gdy zostali pominięci w testamencie. Ale czy z prawa do zachowku można skorzystać w każdym czasie czy jest ono ograniczone? Co w przypadku gdy uprawniony do zachowku umrze przed wysunięciem roszczenia, czy zachowek przechodzi na spadkobierców tej osoby? Samo ogłoszenie testamentu rozpoczyna bieg pewnych terminów, których – jeśli chcemy otrzymać należną nam część zachowku – należy dotrzymać.
Zachowek – termin przedawnienia
Roszczenie o zachowek nie ma charakteru bezterminowego, albowiem obowiązujące przepisy ograniczają je w czasie. Zgodnie z regulacją kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Powyższy termin przedawnienia roszczenia dotyczy żądania kierowanego bezpośrednio do spadkobierców wskazanych w testamencie. Ustawa rozróżnia także osobno termin przedawnienia w odniesieniu do roszczeń wobec osób zobowiązanych do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny. W takim przypadku termin przedawnienia roszczeni wynosi pięć lat od dnia otwarcia spadku.
W obydwu przypadkach termin przedawnienia oznaczono na 5 lat, rozróżniono natomiast moment rozpoczęcia jego biegu posługując się terminami otwarcie spadku i ogłoszenie testamentu. Wskazane wydarzenia nie są tożsame w czasie – otwarcie spadku następuje automatycznie w momencie śmierci spadkodawcy, natomiast ogłoszenie testamentu wymaga wypełnienia procedury ogłoszenia, przed sądem lub notariuszem. Jest to zatem zdarzenie późniejsze, które ma miejsce w chwili ogłoszenia testamentu w sądzie lub u notariusza.
Po ogłoszeniu testamentu zamieszczana jest w nim wzmianka o terminie tego otwarcia i ogłoszenia, a sam testament zostaje przechowany w sądzie spadku lub u notariusza. Ponadto, sąd lub notariusz powinien zawiadomić o ogłoszeniu testamentu, w miarę możliwości, wszystkich zainteresowanych.
Zachowek – przedawnienie
Konieczne jest także wyjaśnienie co oznacza, że roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu i co w takim wypadku może zrobić uprawniony. Instytucja przedawnienia nie uniemożliwia bowiem dochodzenia roszczenia na drodze polubownej lub sądowej, daje jednak zobowiązanemu możliwość do uchylenia się od świadczenia. Jeśli jednak roszczenie zostanie spełnione, osoba która je wypełnił nie może żądać zwrotu należności mimo, że mogła skorzystać z zarzutu przedawnienia.
Na szczególne niebezpieczeństwo naraża się jednak uprawniony, który wytoczy powództwo o przedawnione roszczenie o zachowek. Co prawda, sąd nie weźmie przedawnienia pod uwagę z urzędu, ale gdy strona przeciwna podniesie ten, powództwo zostanie oddalone a koszty procesu będą musiały zostać pokryte przez powoda. Oczywiście istnieje szansa obrony przed zarzutem przedawnienia poprzez powołanie się na zasady współżycia społecznego, jednak jest to szczególnie utrudnione dowodowo ponieważ pojęcie zasad współżycia społecznego jest niedookreślone i nieprecyzyjne. Najczęściej zatem roszczenia przedawnione są oddalane.
Dodać należy także, że termin przedawnienia przestaje biec w przypadku skierowania sprawy do sądu. Jeśli zatem skierujemy pozew do sądu na dzień przed upływem terminu, a postępowanie będzie ciągnąć się latami, roszczenie nie ulegnie przedawnieniu.
