Rada Ministrów przyjęła projekt bardzo istotnych zmian do Kodeksu spółek handlowych, określających między innymi funkcjonowanie grup powiązanych spółek (prawo holdingowe) oraz nadzoru właścicielskiego w spółkach powiązanych.
Ministerstwo Aktywów Państwowych podkreśla, iż projektowane zmiany będą największa od 20 lat nowelą prawa spółek. Zdaniem Ministerstwa przepisy te będą służyć ułatwieniu funkcjonowania grup spółek.
W uzasadnieniu do przedmiotowego projektu wskazano, iż „Projektowana ustawa składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza dotyczy wprowadzenia do polskiego prawa spółek handlowych regulacji prawnej tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego), które – w szerokim znaczeniu doktrynalnym – reguluje relacje prywatno-prawne między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy), zwłaszcza spółki zależnej, natomiast druga część ogniskuje się na zwiększeniu efektywności nadzoru prowadzonego przez rady nadzorcze spółek kapitałowych. Ponadto wyróżnić można zbiór przepisów, w ogólnym ujęciu zmierzających do poprawienia efektywności funkcjonowania spółek oraz porządkujących część regulacji KSH, która od lat sprawiała trudności interpretacyjne.”.
Projektodawca dalej argumentuje, iż „W polskiej praktyce gospodarczej dominują holdingi faktyczne. Holdingi umowne należą do rzadkości, podobnie jak tzw. podatkowe grupy kapitałowe (art. 1 a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych), stąd też regulacja grup spółek nie odpowiadała potrzebom obrotu. Dlatego proponowana nowelizacja Ksh – przez wprowadzenie nowego Działu IV pt. “Grupy spółek” w ramach tytułu pierwszego Ksh pt. Przepisy ogólne (art. 211 – art. 2115 Ksh) – dotyczy zasadniczo holdingów faktycznych. Przepisy te mogą jednak znaleźć zastosowanie także do holdingów umownych, gdyż holding umowny spełnia z reguły przesłanki istnienia holdingu faktycznego. Dopuszczalność tworzenia holdingów umownych wynika też z zasady wolności umów (art. 3531 Kc w 1 z art. 2 Ksh), co wobec braku wystarczająco ukształtowanej praktyki kontraktowej wyklucza potrzebę szczegółowej regulacji takich holdingów w ramach Kodeksu spółek handlowych.”
„Kolejną zasadniczą częścią projektowanej nowelizacji stanowi próba zmiany sposobu myślenia o radzie nadzorczej – z pojmowania jej jako organu czysto kontrolnego w kierunku organu będącego równoprawnym partnerem zarządu, mającym dostęp do informacji oraz do realnych instrumentów nadzoru – jest istotnym krokiem w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa spółek, jak i ich otoczenia. Działalność podmiotów realizujących określone przedsięwzięcia gospodarcze nie jest wszakże zawieszona w próżni – zmaterializowanie się konkretnego zagrożenia związanego z ich aktywnością, najczęściej nie pozostaje bez wpływu na podmioty wchodzące z nimi w interakcje gospodarcze, czy też szersze grono interesariuszy (m.in. inwestorów, pracowników, wierzycieli itp).”
Zaproponowane prawo holdingowe przyjmuje założenie, że należy odróżnić „grupę spółek” (która zasadniczo jest adresatem regulacji prawnej określanej mianem prawa holdingowego) od stosunku dominacji i zależności między spółkami, o którym jest mowa w art. 4 § 1 pkt 4 KSH.
Grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności między określonymi spółkami tworzącymi grupę spółek, gdyż spółki te kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. Pozwala to wyróżnić nową kategorię prawną występującą w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”. Stąd zaszła konieczność normatywnego zdefiniowania „grupy spółek” jako kategorii prawnej odrębnej od stosunku dominacji i zależności. Ma to miejsce w proponowanym art. 4 § 1 pkt 51 KSH. Ponadto projektowany przepis ogólny art. 211 § 1 projektowanego KSH przewiduje, że zarówno spółka dominująca, jak i spółka zależna uczestniczące w grupie spółek powinny się kierować „interesem grupy spółek”, niezależnie od tego, że z istoty prawa spółek powinny one kierować się interesem własnej spółki, a więc odpowiednio interesem spółki dominującej albo interesem spółki zależnej – wskazują autorzy projektu.
Nowością ma być instytucja prawna wiążącego polecenia kierowanego przez spółkę dominującą do spółki zależnej, co ma zapewniać sprawne zarządzanie spółkami zależnymi. Spółki zależne należące do grupy spółek będą miały obowiązek odmowy wykonania polecenia spółki dominującej, gdy jego wykonanie groziłoby bądź prowadziło do niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej (art. 214 § 1 projektowanego KSH).
Projekt przewiduje odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Jest to odpowiedzialność wobec: a) spółki zależnej, b) wierzycieli spółki zależnej, c) wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.
Autor projektu wskazuje, iż środki pozwalające spółce dominującej sprawnie zarządzać grupą spółek – obok wiążących poleceń: prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych (art. 216 projektowanego KSH), b) prawa rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi uczestniczącymi w grupie spółek, ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek (art. 217 projektowanego KSH), c) prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej tak zwane squeezeout (art. 2111 projektowanego KSH).
Z kolei do szczegółowych instytucji prawnych przewidzianych przez projekt zapewniających ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek zalicza się obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje w swej treści wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą (art. 218 projektowanego KSH). Przepis ten może być również kwalifikowany jako przepis ochronny z punktu widzenia wierzycieli spółki zależnej, b) po drugie – prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek (art. 219 projektowanego KSH), c) po trzecie – prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tak zwane sell-out (art. 2110 projektowanego KSH oraz art. 10 niniejszej ustawy) – uzasadnia autor projektu.
Ponadto w ramach art. 380(1) projektowanego KSH proponuje się wprowadzenie obowiązku zarządu do regularnego lub niezwłocznego przekazywania radzie nadzorczej scharakteryzowanych wiadomości, odnoszących się do głównych obszarów, które winny znajdować się w szczególnym zakresie zainteresowania rad. W § 3 przywołanych artykułów przewidziano terminy, w ramach których komentowana powinność ma być realizowana. Efektywność komentowanego mechanizmu będzie przez współwłaścicieli monitorowana na skutek corocznego dokonywania przez radę nadzorczą jego oceny oraz przedstawiania jej w ramach sprawozdania przedkładanego pod rozstrzygnięcie walnego zgromadzenia (art. 382 § 3 pkt 3 KSH podług prezentowanego projektu) – wskazuje się w uzasadnieniu projektu. Mając na uwadze rolę rady nadzorczej w systemie ładu korporacyjnego, a także chcąc zabezpieczyć należyty przepływ informacji między radą nadzorczą a organem właścicielskim spółki, rada nadzorcza została zobowiązana do sporządzana i przedstawiania corocznego sprawozdania z działalności (art. 219 § 3, art. 300(69) § 3 oraz art. 388 § 3).
Rada Nadzorcza została zobowiązana do sporządzana i przedstawiania corocznego sprawozdania z działalności (art. 219 § 3, art. 30069 § 3 oraz art. 388 § 3).
Projekt zakłada wyposażenie rady nadzorczej spółki w uprawnienie do samodzielnego (to jest z pominięciem zarządu) wyboru konkretnego podmiotu zewnętrznego, posiadającego wiedzę fachową i kwalifikacje, celem zbadania określonych zagadnień dotyczących spółki, w tym jej majątku.
W celu wzmocnienia kontroli rady nadzorczej nad majątkiem spółki, w ramach której jej członkowie pełnią funkcję, projekt zakłada rozszerzenie kompetencji Rady o konieczność uzyskania jego zgody na zawarcie przez spółkę transakcji ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką nią powiązaną, jeżeli wartość przedmiotowej czynności przekracza 10% aktywów spółki, chyba że statut stanowi inaczej.
Projekt zakłada też pewne ułatwienia w podejmowaniu uchwał przez Radę poza porządkiem obrad oraz w zwoływaniu posiedzeń Rady na wniosek Członka Rady. Ponadto porządkuje wymogi w zakresie protokołowania posiedzeń Zarządu oraz Rady Nadzorczej.
Projekt wyjaśnia również wieloletnie wątpliwości interpretacyjne w zakresie zasad wygaśnięcia mandatu organów spółki kapitałowej. Wskazuje, iż kadencję należy liczyć w pełnych latach obrotowych. Powyższe może być modyfikowane w statutach i umowach spółek.
Projektowane przepisy wprowadzają zasadę biznesowej oceny sytuacji Business Judgement Rule, która w ocenie autorów ma pozwolić definitywnie przesądzić o wyłączeniu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okażą się błędne, o ile były one podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje.
Radca prawny Janusz Krzeszewski
