Zgodnie z polskim kodeksem rodzinnym i opiekuńczym kobieta i mężczyzna zawierając związek małżeńskich tworzą wspólność majątkową. Oznacza to, że ustawowo zarówno mąż i żona na równi dysponują wspólnym majątkiem, niezależnie od wkładów finansowych (nie ma udziałów). Odstępstwem od tego może być rozdzielność majątkowa oraz inne formy intercyzy. W tym artykule omówimy rozdzielność majątkową, dzięki której małżonkowie zarządzają osobistymi majątkami, nie dysponując majątkiem wspólnym.
Majątek osobisty i wspólność majątkowa
W momencie zawarcia związku małżeńskiego powstają trzy masy majątkowe: wspólność majątkowa należąca do męża i żony oraz dwa majątki osobiste, każdy z nich należy wyłącznie do jednego z małżonków.
Nie ma ścisłej definicji ustawowej majątku osobistego, w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wypisano jednak, co wchodzi w jego skład.
W skład majątku osobistego wchodzą:
– dobra nabyte przed ślubem (np. dom czy mieszkanie zakupione przez męża lub żonę przed zawarciem związku małżeńskiego);
– dobra odziedziczone (pochodzące z zapisu, np. spadku lub z darowizn typu działka odziedziczona po rodzicach). Spadkobierca lub darczyńca może postanowić jednak inaczej i np. przekazać dobra odziedziczone na rzecz wspólności majątkowej obojga małżonków;
– niezbywalne prawa, które przysługują wyłącznie jednej, konkretnej osobie (np. prawa odkupu, prawa pierwokupu, prawo dożywocia, służebności osobiste);
– prawa twórcy, tj.: prawa autorskie i pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne;
– pieniądze z tytułu odszkodowań (np. za utratę zdrowia);
– pieniądze oraz przedmioty nabyte za pieniądze otrzymane jako nagrody za osiągnięcia osobiste jednego z małżonków.
Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego ustawowo tworzy się również wspólność małżeńska, należąca do męża i żony.
W skład wspólności majątkowej wchodzą:
– wynagrodzenia za pracę pobrane przez każdego z małżonków;
– dochody z innych działalności zarobkowych każdego z małżonków;
– dochody z majątku wspólnego oraz dochody z majątku osobistego każdego z małżonków;
– środki zgromadzone na rachunku otwartym i pracowniczym funduszu emerytalnym;
– wierzytelności (np. z tytułu wynagrodzenia o pracę jednego z małżonków);
– inne formy własności, ustawowo regulowane przez zbiór praw majątkowych;
– inne prawa rzeczowe, ustawowo regulowane przez zbiór praw majątkowych.
Rozdzielność majątkowa a intercyza
Małżonkowie na podstawie ustaleń między nimi mogą rozszerzyć zakres osobistego majątku każdego z małżonków kosztem wspólności majątkowej, zawęzić majątki osobiste na rzecz majątku wspólnego lub nawet wyłączyć majątek wspólny.
Ustalenia między małżonkami formalizują: rozdzielność majątkowa i intercyza. Powszechnie oba te terminy stosuje się zamiennie. Mylnie. Chociaż obie te formy mają na celu uprawomocnienie ustaleń majątkowych pomiędzy mężem i żoną, to intercyza ma szerszy zakres. Nie każda więc intercyza będzie rozdzielnością majątkową.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy umożliwia:
– wprowadzenie rozdzielności majątkowej;
– wprowadzenie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Do formy intercyzy, która nie jest rozdzielnością majątkową należy:
– umowa rozszerzająca ustawową wspólność majątkową (kosztem majątków osobistych małżonków);
– umowa ograniczająca ustawową wspólność majątkową (na rzecz majątków osobistych małżonków);
– umowa przywracająca ustawową wspólność majątkową.
Rozdzielność majątkowa
Do rozdzielności majątkowej dochodzi, gdy małżonkowie zgodnie zdecydowali się do zawarcia w formie aktu notarialnego umowy wyłączającej wspólność majątkową. Oznacza to, że od momentu jej zawarcia każdy z małżonków zarządza wyłącznie własnym majątkiem osobistym. Następuje wówczas rozdzielność majątkowa lub też rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.
Rozdzielność majątkową można ustanowić przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania.
Wyróżniamy trzy formy rozdzielności majątkowej:
- Rozdzielność majątkowa w drodze umowy.
Mąż i żona ustalają wspólnie zasady dotyczące: rozdzielności majątkowej, zakresu majątków ujętych w rozdzielności, jak również czasu od kiedy ma ona obowiązywać. Formalizują swoje ustalenia za pomocą umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
- Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.
Głównym celem jest w tej sytuacji jest ochrona tego małżonka, który ze względów rodzinnych (np. opieka nad dzieckiem) lub zdrowotnych nie mógł powiększać swojego majątku lub miał ograniczone możliwości w tym zakresie. W czasie trwania małżeństwa lub czasie trwania rozdzielności majątkowej nie ma różnicy między tą formą a klasyczną rozdzielnością majątkową w drodze umowy. Różnica pojawia się w przypadku np. rozwodu (lub innych form doprowadzających ustania rozdzielności majątkowej), gdyż wtedy dochodzi do wyrównania dorobków.
Wyrównanie dorobków oznacza zniwelowanie różnic między majątkami obu małżonków. Małżonek, który z określonych względów nie mógł powiększać swojego majątku, zwraca się do drugiego małżonka z prośbą o wyrównanie. Wyrównanie to może nastąpić w formie przekazania odpowiedniej kwoty pieniężnej, przedmiotowej lub mieszanej (przedmiotowej i pieniężnej) odpowiadającej wartości niwelującej różnice między wartościami majątków obojga małżonków.
Jeżeli małżonkowie godzą się na wyrównanie dorobków, wówczas formalizują to za pomocą umowy między sobą. Dla takiej umowy nie jest wymagana żadna szczególna forma.
W sytuacji, w której nie ma zgodności małżonków, co do wyrównania dorobków, jeden z małżonków może wytoczyć do sądu powództwo o rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Roszczenia związane z wyrównaniem dorobków mogą ulec przedawnieniu. Za maksymalny okres przyjmuje się dziesięć lat od momentu ustania rozdzielności majątkowej lub ustania małżeństwa, zależnie co nastąpiło później.
- Rozdzielność majątkowa na mocy orzeczenia sądu.
Do takiej sytuacji dochodzi wtedy, gdy nie można ustalić zasad rozdzielności majątkowej w drodze umowy notarialnej. Wówczas sprawą zajmuje się sąd, o ile małżonkowie zdecydują się skierować tam sprawę.
Taka forma rozdzielności majątkowej może mieć miejsce najczęściej w przypadku, gdy jeden z małżonków narusza zasady wspólności majątkowej, dochodzi do separacji małżonków lub też zachodzą podstawy do rozpoczęcia procedury rozwodowej.
Jeżeli sąd orzecze rozdzielność majątkową, każdy z małżonków ma prawo do wystąpienia do sądu o specjalne postępowanie dotyczące podziału majątku wspólnego.
Rozdzielność majątkowa na mocy orzeczenia sądu może nastąpić wyłącznie w czasie trwania małżeństwa. Wraz z ustaniem związku małżeńskiego przestaje istnieć wspólność majątkowa.
Potrzebna jest doświadczona kancelaria z zakresu prawa rodzinnego? Potrzeba dokonać rozdzielności majątkowej? Chcecie dowiedzieć się o przysługujących Wam prawach i zasadach związanych z majątkiem osobistym i wspólnością majątkową? Kancelaria Krzeszewski i Partnerzy może pomóc zainteresowanym. Wystarczy skontaktować się z nami pod adresem mailowym kancelaria@krzeszewski.com lub zadzwonić pod numerem telefonu (+48) 22 100 44 58.
