W razie rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę pracownikowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze (56 k.p.). Kwota tego świadczenia jest jednak limitowana. Co do zasady, maksymalna wysokość odszkodowania odpowiada wynagrodzeniu za 3-miesięczny okres wypowiedzenia.
Co jednak w sytuacji, gdy szkoda pracownika, przewyższa wysokość odszkodowania przewidzianego na podstawie przepisów kodeksu pracy?
Podstawą dochodzenia odszkodowania uzupełniającego jest art. 415 Kodeksu cywilnego stosowany odpowiednio do stosunków pracy na mocy art. 300 Kodeksu pracy.
Celem przesądzenia odpowiedzialności pracodawcy, pracownik będzie obowiązany jednak wykazać wszystkie przesłanki odpowiedzialności pracodawcy wynikające z art. 415 k.c., tj. bezprawność, związek przyczynowy, szkodę oraz winę.
Bezprawność
Niezgodność z prawem (bezprawność) rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę pracownik może wykazać wyłącznie przez powództwo przewidziane w Kodeksie pracy (o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie), wniesione z zachowaniem odpowiedniego terminu (art. 264 k.p.). Bez wytoczenia takiego powództwa pracownik w żadnym innym postępowaniu nie może powoływać się na bezprawność rozwiązania umowy o pracę jako na przesłankę roszczeń odszkodowawczych przewidzianych w Kodeksie cywilnym (Wyrok z dnia 25 lutego 2009 r. II PK 164/08).
Związek przyczynowy
Adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem szkodzącym, a powstałą szkodą występuje wówczas, gdy pewne następstwa stanowią zwyczajne, normalne, adekwatne skutki danego działania lub zaniechania sprawcy szkody (art. 361 § 1 k.c.). Ocena, czy skutek pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym, powinna być oparta na dokładnym wyjaśnieniu całokształtu okoliczności sprawy, na zasadach doświadczenia życiowego i jeśli tego wymagają okoliczności sprawy – wiedzy naukowej, specjalnej (A. Rzetecka-Gil, kom. do art. 361, pkt 28 [w:] A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX/el. 2011, Lex).
Szkoda
Pod pojęciem szkody najczęściej rozumie się uszczerbek w dobrach prawnie chronionych poniesiony wbrew woli poszkodowanego. Wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym rodzi obowiązek wynagrodzenia szkody (również niemajątkowej), zgodnie z zasadą pełnej kompensacji, jako jednej z podstawowych reguł polskiego prawa cywilnego (art. 361 k.c.).
Na podstawie art. 415 k.c. można żądać naprawienia zarówno szkody na mieniu, jak i szkody na osobie. Szkoda stanowi uszczerbek powstały w prawnie chronionych dobrach i interesach poszkodowanego, co do którego z mocy obowiązujących norm prawnych istnieje obowiązek jego naprawienia (K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny…, op.cit., komentarz do art. 361 k.c., nb. 33).
Wina
Wina oznacza możność postawienia danej osobie zarzutu, że nie zachowała się prawidłowo (czyli zgodnie z prawem i zasadami współżycia społecznego), chociaż mogła i powinna tak się zachować (G. Karaszewski, kom. do art. 415, pkt 10 [w:] J. Ciszewski, P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, WKP 2019, Lex).
Poprzez winę sensu stricto rozumie się ujemną ocenę działania lub zaniechania danego podmiotu. Na gruncie odpowiedzialności deliktowej za istotę winy uznaje się możliwość postawienia danemu podmiotowi zarzutu, że przekroczył on wiążące go reguły postępowania, tj. możliwość stwierdzenia, iż sprawca w danych okolicznościach powinien i mógł zachować się w taki sposób, by nie doszło do wyrządzenia szkody (W. Dubis, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), op.cit., s. 707; por. także wyrok Sądu Najwyższego 26 września 2003 r., sygn. akt: IV CK 32/02). Rozróżnia się przy tym winę umyślną i nieumyślną.
Jakkolwiek ustawodawca nie wskazuje wprost (w art. 415 k.c.) jaką postać powinna przyjąć wina, niemniej analiza orzecznictwa wskazuje, że zawinienie pracodawcy powinno mieć charakter umyślny. Tym samym na pracowniku będzie spoczywał obowiązek wykazania, że pracodawca działał w sposób celowy i umyślny, a jego działanie było podyktowane li tylko zamiarem rozwiązania z nim umowy o pracę.
