Najczęstszymi i bezkonfliktowymi sposobami na ustalenie ojcostwa jest domniemanie ojcostwa męża matki dziecka lub też poprzez uznanie dziecka przez ojca. Czasami jednak sytuacja jest bardziej złożona. Jak wtedy wygląda sposób ustalenia ojcostwa? Kto może rozpocząć sądową procedurę ustalenia ojcostwa?
Ustalenie ojcostwa – domniemanie ojcostwa i uznanie dziecka
Domniemanie ojcostwa. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym w przypadku dziecka urodzonego podczas małżeństwa domniemuje się, że pochodzi ono od męża matki. Zasada ta obowiązuje również wówczas przez 300 dni od momentu ustania związku małżeńskiego lub 300 dni od chwili jego unieważnienia. Jeżeli natomiast matka dziecka zawarła drugi związek małżeński przed upływem 300 dni domniemuje się, że dziecko pochodzi od męża z drugiego związku. Domniemanie ojcostwa można obalić np. za pomocą wykonania odpowiednich badań: DNA, krwi, czy antropologicznych i ewentualnie poprzez sądowe zaprzeczenie ojcostwa.
Uznanie ojcostwa. Innym, równie często spotykanym sposobem na ustalenie ojcostwa jest uznanie ojcostwa przez partnera matki. Do sytuacji tej dochodzi, gdy nie zaszło domniemanie ojcostwa lub też domniemanie ojcostwa zostało obalone. Domniemania nie stosuje się, gdy np. dziecko urodziło się przed zawarciem małżeństwa.
W celu uznania ojcostwa, mężczyzna i kobieta muszą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed sądem opiekuńczym dwa, zgodne ze sobą oświadczenia. Za granicą takie oświadczenia należy złożyć przed polskim konsulem lub osobą pełniącą obowiązki konsula. Mężczyzna informuje w nim, że jest biologicznym ojcem dziecka, natomiast kobieta potwierdza jego wersję. Stosowny organ formalizuje wersje obojga w formie protokołu, po czym wyjaśnia kobiecie i mężczyźnie prawa i obowiązki wiążące się z uznaniem dziecka. Uznanie ojcostwa nabiera mocy prawnej, o ile w tym czasie nie zostało złożone oświadczenie o uznaniu ojcostwa przez innego mężczyznę, jak również nie doszło do sądowego uznania ojcostwa przez innego mężczyznę.
Kobieta może złożyć swoje oświadczenie w tym samym czasie, co mężczyzna lub później – jednak nie później niż 3 miesiące od momentu, gdy uczynił to mężczyzna. W przypadku przekroczenia przez kobietę terminu, procedura rozpoczynana jest od nowa. Jeżeli osoba składająca oświadczenie nie skończyła 16 lat lub istnieje uzasadnione podejrzenie, że może być ona całkowicie ubezwłasnowolniona, kierownik urzędu stanu cywilnego lub sąd opiekuńczy odmówi przyjęcia oświadczeń.
Warto pamiętać, że uznanie ojcostwa może nastąpić zarówno wobec dziecka już urodzonego, jak również jeszcze przed jego narodzeniem. Nie można natomiast uznać ojcostwa w momencie, gdy dziecko stało się pełnoletnie.
Sądowe ustalenie ojcostwa i sądowe zaprzeczenie ojcostwa
Pozew, mający na celu sądowe ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa mogą złożyć:
– matka;
– domniemany ojciec;
– dziecko;
– prokurator.
Dziecko może złożyć pozew pod warunkiem osiągnięcia pełnoletniości. W innym przypadku takie działania może podjąć prokurator (jako jedyny może wytoczyć powództwo po śmierci pełnoletniego dziecka).
Kto jest pozwanym przy sądowym ustaleniu lub zaprzeczeniu ojcostwa?
– domniemany ojciec pozywa matkę i dziecko. W przypadku, gdy matka nie żyje, wówczas pozwanym jest dziecko. W przypadku zaprzeczenia ojcostwa, domniemany ojciec może to uczynić jednak nie później niż 6 miesięcy od momentu, gdy dowiedział się od żony o urodzeniu dziecka i wyłącznie do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
– matka pozywa domniemanego ojca i dziecko. W przypadku, gdy domniemany ojciec nie żyje, wówczas pozwanym jest dziecko. W sytuacji, w którym matka występuje o zaprzeczenie ojcostwa, musi to uczynić w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka.
– dziecko wnosi pozew przeciwko matce i domniemanemu ojcu. Jeżeli matka nie żyje, wówczas przeciwko ojcu. Jeżeli ojciec również nie żyje, wówczas przeciwko kuratorowi. Po osiągnięciu pełnoletności dziecko może wytoczyć również pozew o zaprzeczenie ojcostwa, jednak nie później niż trzy lata po osiągnięciu pełnoletności.
– mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.
Żadna ze stron nie może wystąpić o sądowe ustalenie ojcostwa, gdy dziecko stało się pełnoletnie (chyba, że pełnoletnie dziecko jest tym zainteresowane, wówczas występuje samodzielnie).
Z powództwem o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa nie można wystąpić jeśli dziecko zmarło. Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji podczas procesu, wówczas sąd przerwie dalsze postępowanie.
Sądowe ustalenie ojcostwa – jakie dowody są potrzebne?
Strona wnosząca pozew o ustalenie ojcostwa lub o zaprzeczenie ojcostwa jest zobowiązana do udowodnienia swoich racji. Dlatego to na niej ciąży konieczność zgromadzenia odpowiednich dowodów.
Dowodami w sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa mogą być:
– przesłuchania stron;
– zeznania świadków;
– opinie biegłych;
– oględziny;
– dokumenty;
– środki dowodowe w postaci badań DNA, badań krwi lub badań antropologicznych;
– fotokopie, płyty, nagrania i inne formy utrwalające dźwięk i obraz.
Równouprawnienie rodziców
Skutkiem ustalenia ojcostwa jest nie tylko umożliwienie egzekucji obowiązków rodzicielskich, tj. łożenie na utrzymanie dziecka. Rodzic ma również określone prawa do małoletniego, jak np. prawo do kontaktów. Przypomnieć należy, że na gruncie polskiego prawa, co do zasady, oboje rodzice mają jednakowe uprawnienia wobec dzieci. Ograniczenie ich może nastąpić w sytuacjach przewidzianych przez prawo na mocy decyzji sądu.
